Du holde Kunst - over de liedkunst
Bewerking van een detail van het manuscript van 'An die Musik' met de woorden 'Du holde Kunst' in het handschrift van Schubert
Thomas Oliemans, bariton, Malcolm Martineau, piano
Gehoord: Concertgebouw kleine zaal, 8 juli 2013
De schöne Müllerin is net als de Winterreise en Frauenliebe und –Leben een cyclus waarin de protagonist een grote psychologische ontwikkeling doormaakt. Aan het begin van de cyclus is hij zeer hoopvol en vrolijk, aan het einde zo gekwetst en radeloos ongelukkig dat hij geen uitweg meer ziet en zich verdrinkt. Voor de zanger is het weergeven van die ontwikkeling geen gemakkelijke opgave, alleen al omdat niet iedereen zich psychologisch en vocaal in kan leven in de verschillende rollen. Thomas Oliemans lukte dat aanvankelijk wonderwel.
Oliemans begon meteen heel goed, daarbij geholpen door Martineau die ook in de lagere ligging van de uitvoering van deze cyclus een goede balans tussen bas en discant wist hand te haven. De fraaie klank van Oliemans stem hielp uiteraard, maar je kon ook horen dat hij over het eerste lied had nagedacht. Er was verschil tussen de troffen, en vrijwel onmiddellijk zette hij het beeld neer van een naïeve jongeling die maar al te graag geloofde dat het geluk op hem te wachten stond. Hij wist in zijn blik de naïviteit van de jonge molenaarsgezel goed weer te geven en zoals zo vaak werkte dat door in zijn zang.
Wohin begin Oliemans erg fraai en geheimzinnig. Die kwaliteit hield hij vast, ook de reprise was bijzonder spannend. Jammer – en niet in overeenstemming met de partituur - was dat hij de Nixen (waternimfen) in ff hun verhaal liet doen, met name bij ‘es gehen ja Mühlenräder in jedem klaren Bach’. (Omdat waternimfen staan voor gevaar, is het uiterst onaannemelijk dat dat iemand daar luid enthousiast over vertelt.) Halt! viel op door het uiterst energieke en toch subtiele spel van Martineau, dat door Oliemans goed beantwoord werd. Voor Danksagung an den Bach koos het duo een iets rustiger tempo en het was erg mooi van sfeer. Am Feierabend was zeer snel, opvallend het indrukwekkend spel door Martineau. Pas helemaal aan het eind van de laatste noot van het betreffende fragment laat Oliemans horen dat de molenaar niet gelukkig was met het feit dat het lieve meisje werkelijk iedereen goedenacht zegt.
Der Neugierige is weer heel fijn van sfeer. Martineau maakt af en toe flinke rubati, maar dat past heel goed bij de aarzelingen binnen het lied. Hier weet Oliemans een fraaie balans te vinden tussen het midden- en hoge register, met als gevolg dat de verliefheid goed tot uitdrukking komt. Ja (ist das eine Wörtchen) zingt Oliemans heel zacht, net zo zacht als het nein en dat was een originele oplossing die goed bij de stemming van het lied past.
Ungeduld draagt altijd het gevaar in zich meer een demonstratie van iemands stem te worden dan een complex verhaal, bij tenoren overigens nog meer. Oliemans liet hier een erg mannelijke held horen, die vooral over een fraaie stem beschikte. Je zou het nog kunnen zien als een verlenging van het gevoel van het begin, maar het paste al niet meer bij de veel verlegener en gevoeligere jonge man die Oliemans in Der Neugierige neergezet had. We mogen dat Oliemans misschien niet kwalijk nemen, want ik heb zelden of nooit een zanger gehoord die wel de complexe tegenstellingen in dit lied geloofwaardig wist over te dragen. In Ungeduld kunnen we in feite al horen, wat er in Tränenregen zal blijken, namelijk dat jongen te onzeker is om de in die tijd noodzakelijke eerste stap te zetten om haar hart te veroveren.
Morgengruß klinkt zeer rustig, maar misschien wel iets te laag om de laatste woorden van ieder strofe het juiste gevoel te geven (Oliemans zingt dit lied in de bas- in plaats van bariton-ligging, dus in totaal een grote terts, twee noten, lager dan in het origineel. Veel zangers zingen deze woorden in het hoge register maar dat kan nu bijna niet.) Bijzonder is weer dat hij ‘und aus dem tiefen Herzen ruft’ erg zacht zingt, waar weer tegenover staat dat het daaropvolgende Leid und Sorgen weer niet erg varieert.
Des Müllers Blumen zingt hij weer in de bas-ligging waardoor hij het heel beheerst maar weer met net iets te weinig gevoel kan zingen. Tränenregen zingt hij wel in bariton-ligging. Merkwaardig is dat Martineau de inleiding van het lied voor iedere strofe opnieuw speelt, sinds de Urtext-versie uit 1977 doet vrijwel niemand dat meer. Het ontneemt het lied iets van de spanning. De stem van het meisje doet hij weer goed en in haar woorden bij het afscheid ligt iets van verbazing te liggen, wat het lied wel ten goede komt.
Mein!, het lied waarin de molenaarsleerling zijn eigen twijfel probeert te overschreeuwen, klink naar mijn smaak weer iets te veilig en zeker. Het Mein aan het eind is ook zo stevig dat niets van twijfel erin doorklinkt, maar al evenmin iets van overdekking door het tegendeel en dat ontneemt het lied eigenlijk zijn betekenis. Ook dit lied zingt Oliemans in de bas-ligging en dat helpt uiteraard ook niet wanneer het erom gaat twijfels door te laten klinken.
Het publiek is echter erg onder de indruk van de viriele uitvoering die qua klank een Don Giovanni niet misstaan zou hebben en begint gewoon te applaudisseren.
Gelukkig zingt Oliemans Pause in de bariton-ligging. In het algemeen klinkt het ook gevoeliger en lyrischer. Toch blijft ook dit lied een beetje te gezellig. Oliemans blijft in feite de naïeve bijna vrolijke molenaarsleerling van het begin. In de liederen tien tot vijftien zou in feite de fatale ontwikkeling van naïef-vrolijk tot suïcidaal-bedroefd moeten plaatsvinden, maar dat gebeurt niet.
(korte versie, lange versie hier)
Thomas Oliemans, foto: Marco Borggreve
In Mit dem grünen Lautenbande, het noodlottige dertiende lied, blijft de sfeer gezellig. In Der Jäger is er naar mijn smaak veel te weinig boosheid. Die komt aarzelend in Eifersucht und Stolz. Dat lied wordt door Martineau in een halsbrekend tempo genomen. De boosheid is er nu wel, maar de verandering in en na ‘sag ihr’ ontbreekt.
Die liebe Farbe zingt Oliemans weer in de baritonligging. Hier klink ook door hoe hij alle laatste liederen had kunnen zingen: met het gevoel dat het einde plausibel maakt.
In Die böse Farbe klinkt eindelijk wel de boosheid met de intensiteit die daarvoor gemist werd. Vocaal en ook verder ineens weer overtuigend, al had ik hier en daar ook wat meer subtiliteit willen zien. Trockne Bluemen is heel eenvoudig maar hier was soms te horen hoe wat mij betreft alle laatste liederen gezongen hadden kunnen worden.
Het psychologisch moeilijk en gevoelige ‘Der Müller und der Bach’ zingt Oliemans weer in de bas-ligging. Oliemans zingt het zeer fraai maar de dialoog tuussen het beekje en de molenaar komt niet tot leven en deze stapt wel heel rustig het water in, alsof hij te veel Prozac genomen heeft en de zelfmoord een vergissing is. Vocaal is het wel heel mooi.
De vijf strofes van Des Baches Wiegenlied zijn bij vlagen overtuigend. Het zo belangrijke einde echter (und der Himmel da oben wie ist der so weit) raakte mij niet, misschien ook wel omdat ik nog twee weken daarvoor gehoord had hoe indringend het kàn zijn.
Natuurlijk, mijn mening is ook maar een mening. Het publiek was waarschijnlijk niet ontroerd door het tragische einde, want het begint wel heel snel te klappen. Het was echter wel heel enthousiast en al snel stond de hele zaal luid te applaudisseren.
Had de zaal ongelijk? Ach, in de muziek is er minder sprake van gelijk en ongelijk dan van smaak en interpretatie. Vocaal was het in ieder geval uiterst fraai en voor veel concertbezoekers is dat het belangrijkste. Daar komt nog bij dat ongeveer de helft van de liederen ook qua interpretatie heel geslaagd was. Juist daarom vond ik het tegenvallende niveau van de andere liederen zo frustrerend: ik kreeg het sterke gevoel dat wanneer Oliemans een paar maanden langer aan de cyclus gewerkt zou hebben (bij voorkeur met Martineau), het resultaat wel helemaal naar mijn zin geweest zou zijn.
Misschien zijn drie cycli in zo’n korte tijd ook wel wat veel voor Oliemans. Het zou in ieder geval een verklaring zijn voor het feit dat maar liefst de helft van de liederen in een lagere ligging gezongen werd.
Ondanks mijn teleurstelling over de tweede helft van het concert, kan ik u wel aanraden om naar de volgende concerten van Oliemans te gaan. Allereerst zal de Winterreise, waarin de lage noten veel belangrijker zijn, hem als bariton veel beter liggen. Datzelfde zal waarschijnlijk ook gelden voor in ieder geval een deel van de Heine-liederen uit Schwanengesang. Ten tweede valt er vocaal bij zijn concerten toch veel te genieten. Daar komt nog bij dat Martineau zeer inspirerend en voorbeeldig speelde. Met zijn blikken en houding én spel gaf hij vaak commentaar op het verhaal, net zoals het beekje. Daarmee was hij geheel in stijl met Schubert die ooit terwijl hij de woorden das Wasser, das Wasser niet zong, naar de piano wees.
(Dré de Man)
Gebruikt u Google Chrome? Vink dan in instellingen (eerst klikken op drie streepjes helemaal rechts) netwerkacties voorspellen om de laadprestaties van pagina's te verbeteren uit, anders ziet u oude pagina's, niet alleen op deze site trouwens :(
Terug naar de actuele beginpagina
Kelly God: freudsam und leidsam
Angelika Kirchschlager subtiel en
temperamentvol
Hoog niveau bij International Student LiedDuo Competition
Vijftig tinten goud:
Händel-aria's door Kirchschlager
Authentieke Frauenliebe und -leben
Hugo Wolf en de Vrienden van het Lied
Winterreise Christoph Prégardien 10/2/2013 Amsterdam
Interview Christoph Prégardien
Onderkoelde dramatiek en 'heiteres Behagen' bij Persson
Vuurwerk bij Nieuwjaarsconcert IVC
Finleys onterechte angst voor Die schöne Müllerin
foto: Nikolaus Karlinsky
Interview Kirchschlager Duits/Deutsch
Interview Kirchschlager wörtlich Duits/Deutsch
Nederlands & English volgt/follows
Kirchschlagers 'bess'res ich'(recensie)
Mojca Erdmann:
Meine Ruh' ist hin
(recensie)
Robert Holl & Rudolph Janssen:
Im Lied das tiefe Leid
(recensie)
foto: Marco Borgreve
Aan het einde van de dromen (recensie)
Interview Angelika Kirchschlager Nederlands / Interview Peter Schreier / Wolfgang Holzmaier over Fritz Wunderlich
De kwellingen van Bostridge (recensie)
Verslag masterclasses Meinard Kraak en Peter Schreier en recital Miricioiu/Leiferkus
Verslag masterclass Nelly Miricioiu
Wunderlich's fair Maids / De drie schöne Müllerinnen van Wunderlich (Engels)
Ade, ich geh nach Haus
(acht tenoren sturen de schöne Müllerin naar huis)
Over het Duitse van de Romantiek
Pictures IVC 2012: 1, 2, 3, 4, 5
Links:
http://www.schubert.nl/
www.vvhl.nl
http://www.hampsong.org/
http://www.internationalvocalcompetition.com/nl
Over Du holde Kunst:
Du holde Kunst is een nieuwe site over de liedkunst, vocalisten en aanverwante zaken. Hij is voortgekomen uit een concertaankondiging van dezelfde naam. De inhoud varieert van verklarende teksten tot recensies en aankondiging van concerten. Op dit moment is het nog een privé-initiatief van Dré de Man, maar er zijn besprekingen met andere medewerkers en organisaties gaande. Copyright alle teksten en foto's, tenzij anders vermeld: Dré de Man. Aankondigingen en dergelijke graag naar dre@duholdekunst.com
Concertrecensies - CD-recensies - Masterclassbesprekingen - Interviews - Concertagenda - Masterclassagenda - Audio, HiFi en gadgets - Componisten - Werken - Links - Over de liedkunst - Over het Duitse van de romantiek - Over romantiek en ironie - Over deze site - Reizen en cursussen - Zangers - Pianisten - Zangdocenten
(Dit menu wordt in de loop van de komende weken geheel functioneel, ook de rechterkolom wordt aangepast)
Du holde Kunst is een nieuwe site over de liedkunst, vocalisten en aanverwante zaken. Op dit moment is het nog een privé-initiatief van Dré de Man maar besprekingen met partners zijn in een vergevorderd stadium. Concertaankondigingen, medelingen en advertentieverzoeken en dergelijke graag naar dre@duholdekunst.com